Een jongen demonteert een oude beeldbuis om er waardevolle metalen onderdelen uit te halen.
Ghana zit opgescheept met berg gebruikte computers
Afgedankte elektronica ’We kunnen deze spullen absoluut niet verantwoord verwerken’
Joost van Egmond, Accra
De officiële bestemming is vaak een school, maar veel tweedehands computers uit het Westen belanden in Ghana direct op de vuilnisbelt.
Lees het artikel
Rookwalmen wijzen de weg naar de vuilnisbelt van Agbogbloshie, pal naast het centrum van de Ghanese hoofdstad Accra. Dit is het eindstation voor duizenden en nog eens duizenden computers uit Europa en de Verenigde Staten.
Ze zijn gewild omdat het metaal nog wat opbrengt. Overal zitten mannen en jongens die met stenen of schroevendraaiers proberen waardevolle brokken uit de apparaten te wrikken. Het restmateriaal hoopt zich op; gebroken glas van monitoren en heel veel brokken van printplaten. Die bevatten veel zware metalen, maar de stukjes zijn te klein om eruit te krijgen.
Even verderop worden snoeren verbrand. Dit is in Agbogbloshie de manier om de koperdraad schoon te krijgen. Een jongen van een jaar of 15 staat met een kennersblik in het vuur te poken. Hij doet dit werk al jaren. Een bodemmonster dat milieuorganisatie Greenpeace op de stortplaats nam, bevatte enorme hoeveelheden van giftige metalen als lood, zink en cadmium. En natuurlijk de weekmakers van het plastic dat verbrand wordt. In ziekenhuizen in de omgeving staat Agbogbloshie bekend om zijn vele gevallen van ademhalingsproblemen.
Internationale verdragen verbieden de uitvoer van giftig afval naar landen als Ghana. Maar goede tweedehands elektronica is er welkom. Volgens de regels moeten tweedehandsjes worden getest en in een doos verpakt, juist om te voorkomen dat afval de route van de ontwikkelingshulp neemt. Maar dat het systeem niet waterdicht is, is evident.
Een willekeurig bezoek aan een van de haventerminals van Accra levert een container op met de complete inboedel van een kantoor, de Nederlandse kranten van eind vorig jaar nog in de ladenblokken. Tientallen computers, in dun plastic gewikkeld, staan opgestapeld om doorgevoerd te worden.
Als ze zijn getest, is daar in ieder geval geen deugdelijke notitie van gemaakt. In de talloze winkels in Accra waar tweedehands spullen worden verkocht, is ook zelden een doos te bekennen. Schattingen over het percentage bruikbare computers lopen ver uiteen. Een ambtenaar van de Europese Commissie hield het onlangs op 25 tot 75 procent. De afvalstroom die nooit wordt verkocht, is in ieder geval groot genoeg om een legertje handelaren te onderhouden. Ze lopen met karren de winkels af om kapotte computers naar de vuilnisbelt te brengen.
Handel in kapotte elektronica op een Ghanese vuilnisbelt. | Kate DavisonMilieuactivist Mike Anane heeft een verzameling van de meest genante voorbeelden. Het pronkstuk is er een van de Amerikaanse milieubeschermingsdienst. Een andere computerkast is voorzien van een grote Engelstalige sticker: „Wordt verwijderd. Niet ontmantelen!”
Anane schat dat het percentage afval eerder in de tachtig procent loopt. Hij pakt uit een toren computers een exemplaar uit 1992. „Wie denkt dat dit hier nog gebruikt kan worden? Het is pure afvaldumping om het hierheen te sturen. En we kunnen deze spullen absoluut niet verantwoord verwerken.”
De Ghanese regering heeft totaal geen zicht op de import. „Een deel van de apparatuur die wij hier binnen krijgen, is onbruikbaar en wordt op een slechte manier verwerkt”, beseft William Abaidoo van de Milieubeschermingsdienst EPA. Maar hoe groot dat deel is, kan hij onmogelijk zeggen. De EPA werkt aan richtlijnen om nuttige tweedehands import te scheiden van het afval. In de tussentijd wil Abaidoo de kinderen van Agbogbloshie trainen in verantwoord slopen.
Terug op de vuilnisbelt slaat een jongetje met een steen het glas van een monitor kapot. Het binnenwerk zit vol koperdraad dat hij af wil geven voor de brandstapel. Met een grote grijns rukt hij ze eruit. Een andere jongen neemt ze mee, richting de walmen van het vuur.
Philips-producten alomtegenwoordig op de belt
Kim Schoppink van Greenpeace deed onderzoek naar de vuilnisbelt van Agbogbloshie.
Volgens haar zijn de exporteurs voornamelijk kleine handelaren, vaak uit Ghana zelf, die het materiaal in het Westen verzamelen. Het overgrote deel komt van bedrijven. Particuliere computers zijn niet aangetroffen.
Greenpeace legt de oplossing vooral bij de producenten van elektronica. „Die zijn verantwoordelijk voor de producten die ze maken”, zegt Schoppink. „Van ontwerp tot recycling. Dat is de manier om producenten te stimuleren schoner te werken.”
Greenpeace voert met name actie tegen Philips, een merk dat op de vuilnisbelt van Agbogbloshie flink vertegenwoordigd is. Het bedrijf zou volgens Schoppink zijn verzet moeten staken tegen een individueel recyclingsysteem, waarbij iedere producent zijn eigen elektronica terugneemt.
