Hollandse waterbouwers zijn in New Orleans the good guys
17-06-2008 | Frank Straver
Bijna drie jaar na de orkaan Katrina durft een derde van de bewoners van New Orleans nog steeds niet terug naar huis. Nederlandse waterexperts zijn ingehuurd om de stad aan de Mississippi-rivier weer veilig te maken.
Watermanager Piet Dircke van Arcadis: 'De klimaatverandering en de stijgende waterspiegel betekenen voor ons: wereldwijd werk aan de winkel.'Ze noemen het The Hurricane Highway. Het ontmoetingspunt van de brede kanalen Mr. Go en Intercoastal Waterway in de wateren van New Orleans is voor woeste golven de perfecte baan om vaart te maken. Tijdens het langsrazen van orkaan Katrina, augustus 2005, perste zich hier een muur van water doorheen. Afstevenend op de zwakke dijken. Die begaven het op rij en de stad liep vol als een badkuip.
Verantwoordelijke voor de kustbescherming is het Army Corps of Engineers, goed vergelijkbaar met onze Rijkswaterstaat. Inmiddels heeft het Corps alle 560 kilometer aan dijken weer aardig op orde. Daarbij werd, jawel, Hollandse waterkennis ingeschakeld. Ingenieursbureau Fugro verrichtte bodemonderzoek en concurrent Arcadis bouwde dijkverstevigingen. Tijdelijke drainagesystemen pompen overvloedig regenwater weg uit de stad.
Het Corps moet zorgen dat de dijken en waterkeringen voldoen aan de nationale norm van 1 op de 100 jaar. Dat wil zeggen: de constructies moeten bestand zijn tegen de zwaarste storm die in 100 jaar voorkomt. Een lachertje, als je het vergelijkt met onze Nederlandse norm van 1 op de 10.000 jaar. Wel geeft die vergelijking een vertekend beeld, omdat New Orleans in zijn normstelling rekening moet houden met veel extremere natuurkrachten. Maar dat het niveau van de dijken tijdens Katrina zelf lag op 1 op de 40 is zelfs volgens het Corps niet goed te praten.
Om een nieuwe catastrofe écht te voorkomen gaat het Corps op strategische punten afsluitingen aanleggen. Daarbij wist ingenieursbureau Arcadis uit Arnhem de grootste klus binnen te slepen die het Corps ooit uitbesteedde. Binnen een raamcontract van 200 miljoen dollar adviseert Arcadis de komende vier jaar over de aanleg van bruggen en waterkeringen, zoals bij The Hurricane Highway. Het bureau heeft wereldwijd 13.500 man in dienst, van wie ruim 5000 in de Verenigde Staten, verdeeld over 200 vestigingen. In New Orleans heeft een handjevol Nederlanders de regie in handen.
„Wij kunnen onze specifieke kennis hier goed inzetten”, zegt watermanager Piet Dircke (49) trots in het Arcadis-kantoor in New Orleans. Op de zestiende verdieping van de wolkenkrabber kijkt hij als op een landkaartje uit over de waterrijke stad. „Het Nederlandse polderlandschap en New Orleans lijken in veel opzichten op elkaar”, vertelt Dircke. „Beide liggen grotendeels onder de waterspiegel en hebben te maken met de dreiging vanuit zowel zee, meren als rivieren. De moerasbodem van New Orleans is ook goed vergelijkbaar met onze natte veenweide- en poldergrond.”
Om te laten zien hoe de ingenieurs van Arcadis in New Orleans bezig zijn, nodigde het bedrijf een aantal media, waaronder Trouw, uit om dit ter plekke te bekijken.
Zoveel overeenkomsten op papier, zoveel verschillen in praktijk. De dijken in New Orleans ogen naar Hollandse begrippen nogal simpel en laag. Waar hier langs de rivierbedding een brede, hoge grasheuvel ligt, moet New Orleans het doen met eenvoudige betonnen muren, zogeheten floodwalls. „Dat ligt enerzijds aan het ontbreken van goede stevige kleigrond om dijken mee te bouwen”, verklaart Dircke. „Anderzijds is het ruimtegebrek. In de Verenigde Staten ligt het onteigenen van privéterrein heel gevoelig.” Dircke wijst op borden met ’Stop met het stelen van eigendom’. „Mensen plaatsen zulke borden hier soms al als er een boom van ze gekapt moet worden.”
De arme, overwegend Afro-Amerikaanse inwoners voelen zich in de steek gelaten door de regering- Bush, die 16 miljard dollar vrijmaakte voor deltabescherming, maar hun stadsdelen nauwelijks helpt. Van alle 550.000 stadbewoners woont, drie jaar na dato, zeker een derde nog elders. Weg van hun waterstad, die is gebouwd op moerasgrond en gevangen ligt tussen de Mississippi River en twee reusachtige meren. De meeste weglopers willen terugkeren, blijkt uit onderzoek. Maar niet voor ze zeker weten dat ze veilig zijn, wanneer de volgende wervelende natuurramp zich aandient.
Woede over de misère wordt op de overheid botgevierd. Met Arcadis' partner, de falende dijkbeschermer, als grootste zondebok. Medewerkers van het Corps bevestigen dat ze in hun werk T-shirt fikse verwensingen naar het hoofd geslingerd krijgen. Voor personeel van Arcadis geldt echter het omgekeerde. De Hollanders worden door inwoners binnengehaald als verlossers, the good guys die het klusje wel komen klaren. Want Hansje Brinker, met zijn duim in de dijk, die kennen ze wel. ’Zijn jullie Nederlands? Komen jullie dan onze dijken maken? That’s fantastic!’ Naast de blokkade van de Hurricane Highway bedacht Arcadis voor een ander riviergedeelte een brug, die met een zakkende armconstructie als slagboom kan dienen. Voor enkele lokale havenbedrijven betekent dat het einde.
Natuur- en moerasgebied is gebaat bij het temmen van rivierstromen. De nieuwe kering zal het zoute water vanuit de Golf van Mexico tegenhouden. Dat schept kansen voor bijvoorbeeld schelvis en de cipressenbomen, die van nature veel aan de kust voorkomen, maar door verzilting verdwenen.
„Het is belangrijk om bij de aanleg van waterwerken waar mogelijk rekening te houden met ecologische verbeteringen”, zegt Dircke. „Die twee gaan soms hand in hand. Door moerasdelen te laten uitdijen kunnen we hier natuurlijke waterbuffers aanleggen.”
Volgens Dircke zijn de grote klussen in New Orleans een uithangbord voor zijn bedrijf. „Van het een komt het ander. In Florida zijn we bezig voor het natuur- en alligatorgebied The Everglades. Daar onderzoeken we hoe de waterkwaliteit het beste gereguleerd kan worden. In New York kijken we voorzichtig naar de mogelijkheden om Queens en Manhattan in de toekomst veilig te stellen voor hoger water. De klimaatverandering en de stijgende waterspiegel betekenen voor ons: wereldwijd werk aan de winkel. Katrina was een mondiale wake up call.”
Zijn we echt de beste watertemmers?
Ga er maar aan staan, om goed in kaart te brengen wat Nederlandse waterbedrijven overal ter wereld uitspoken. Iedereen kent het spectaculaire palmboomvormige eiland, dat de Rotterdamse baggeraar Van Oord voor 2,5 miljard euro aanlegde voor de kust van Doebai. Maar dat Nederlandse waterbouwers de kust van Georgië, die jaarlijks vijf tot zeven meter afbrokkelt, gaan beschermen?
Nederlandse waterbedrijven infiltreren wereldwijd. Ingenieursbureau DHV ontwerpt een ecologische eilandstad voor de Chinese kustprovincie Caofeidian, waarop een miljoen Chinezen moeten gaan wonen. Baggerspecialist Boskalis uit Papendrecht heeft in Rusland een contract van 19 miljoen euro, voor werk bij de aanleg van een stormvloedkering naast Sint-Petersburg. Uitvoerders, maar vooral ingenieurs zijn overal betrokken bij miljoenen- en miljardenprojecten.
In 2007 is de export van wateractiviteiten met 9,5 procent toegenomen tot een bedrag dat loopt tegen de 5,7 miljard euro. Dat is meer dan 1,5 procent van de totale export, blijkt uit cijfers van het Netherlands Water Partnership (NWP). Daarin zijn bedrijven, waterschappen, maatschappelijke organisaties en overheden als een soort ’Nederland Waterland & Co’ verenigd. Het meeste geld, zo’n 40 procent, gaat om in de waterbouw. Daaronder vallen baggerwerkzaamheden en kustbescherming.
Temmen wij het water dan echt als beste ter wereld? „We hebben als laaggelegen deltaland een grote expertise, maar ook een sterk imago”, zegt Lennart Silvis van het NWP. „Onze Deltawerken en de stad Delft, als universitair kenniscentrum voor waterbouw en waterbeheer, zijn bij buitenlandse professionals befaamd. Vooral Amerikanen stellen ons gelijk aan Hansje Brinker, het Nederlandse jongetje dat in een Amerikaans kinderboek een dijkdoorbraak voorkomt door zijn duim in een lek te steken.”
Toch is het volgens Silvis niet zo dat het stereotiepe imago van Nederland als waterland genoeg klanten lokt om marktleider te zijn. „Opdrachtgevers, in deze branche vaak overheden, komen niet uit zichzelf. Nederlandse bedrijven moeten veel netwerken en lobbyen. Daarom is het belangrijk om buitenlandse vestigingen te hebben, zoals Arcadis dat al had in New Orleans. Alleen door er bovenop te zitten denken die Amerikanen: potverdorie, die Dutchmen moeten we hebben.”
Ook Henk Jan Verhagen, hoofddocent Waterbouwkunde aan de Technische Universiteit van Delft, denkt dat een fysieke voet aan de grond voor waterbedrijven essentieel is. „Buitenlandse overheden kijken eerst naar een binnenlands bureau. Omdat water vaak niet zo belangrijk is als in Nederland is er in veel landen maar één groot bedrijf. Voor de zekerheid trekken ze dan nog een blik buitenlandse expertise open. De Nederlandse bedrijven die kleine buitenlandse overnemen, of goed samenwerken, komen daar het eerst voor in aanmerking.”
Volgens Silvis hoort Nederland bij de top van de bedrijven in de watersector. „Maar daar moeten we heus hard voor werken. De Belgen zijn grote concurrenten op het gebied van baggerwerk. En de Denen komen we regelmatig tegen als het gaat om projecten voor kustbescherming. Soms is het nog niet zo makkelijk en vanzelfsprekend dat een opdracht wordt binnengehaald.
Een nadeel van ons kleine landje is dat we veel van de nieuwe methodes vanwege ruimtegebrek zelf niet kunnen toepassen. Het is lastig om een innovatieve waterkering aan te prijzen die je zelf niet kunt demonstreren”, zegt Silvis. „Daarom is het belangrijk dat er in Nederland volop ruimte is om nieuwe methodes toe te passen.”Een ander moeilijkheid is marktprotectie. Volgens de Amerikaanse Jones Act bijvoorbeeld, mag baggerwerk in de Verenigde Staten alleen worden verricht door Amerikaanse boten en personeel. Meestal ligt marktprotectie niet zo officieel vast, maar volgens Silvis is het ook op andere plekken merkbaar.
Daarom is het voor Nederlandse waterbedrijven zeer bevorderlijk dat een goed samenwerkingsverband hebben met de nauw betrokken overheid. Net na het voorbijtrekken van orkaan Katrina stuurde Rijkswaterstaat een bericht de oceaan over: ’Hoe kunnen we jullie helpen?’ Pompen en hulpverleners vertrokken direct richting New Orleans. Later prees kroonprins Willem-Alexander het vakmanschap van Nederlanders onomwonden aan bij de Amerikaanse Rijkswaterstaat. „Nederland heeft een ongeevenaarde ervaring met de bescherming van ons land tegen overstromingen. Amerika is een groot land, maar wij kunnen helpen focussen op dit kleine gebied.”
Daaropvolgend nam toenmalig staatssecretaris Karien van Gennip een handjevol bedrijven mee op handelsmissie naar New Orleans, wat weer leidde tot een Amerikaans bezoekje aan onze Zeeuwse Deltawerken. „Dat is voor Nederlanders een lekkere binnenkomer op het hoogste niveau”, zegt Silvis. „Want laten we eerlijk zijn: zonder dat soort contacten zouden ook Nederlandse bedrijven vriendelijk naar de website van het Amerikaanse ministerie worden verwezen. ’Wacht u maar rustig op de openbare aanbesteding’.”
Rotterdamse architecten ontwerpen hoog en droog voor armste wijk
Na de verwoestingen van Katrina zijn speciale regels opgesteld voor woningbouw. Nieuwbouw moet verplicht de lucht in. Per wijk staat vast hoe hoog de huizen opgekrikt moeten worden. Dat loopt op tot enkele meters. Hoe lager de ligging ten opzichte van zeeniveau, hoe strenger de eisen. Woningen in Lower 9th Ward, een van de zwaarst getroffen buurten, moeten 1,5 meter omhoog. De Amerikaanse acteur Brad Pitt kwam, binnen het hulpprogramma Make it right, voor deze wijk met een project voor 150 betaalbare, overstromingbestendige woningen.
Dertien architectenbureaus uit de hele wereld, waaronder het Rotterdamse bureau MVRDV, ontwierpen een duurzaam huisje. De een kan meedrijven op het water, de ander torent op een pilaar met daarin een lift boven alles uit. De eenvoudige woningen gaan maximaal 10.000 euro kosten, zodat ze geschikt zijn voor arme, ontheemde families. Pitt legt uit eigen zak 5 miljoen dollar neer, maar hoopt vooral dat hij verdere wederopbouw aanwakkert. Het MVRDV-ontwerp dat momenteel gebouwd wordt is The Bendhouse. Dit huisje buigt als een banaan aan twee kanten de lucht in.
Door zich te wagen aan in het oog springende bouwwerkjes, bedoeld voor het rampgebied, was het Rotterdamse bureau even bang om voor aasgier te worden aangezien. Nu beschouwen de architecten hun bijdrage als een stil protest tegen het uitblijven van goede hulp in de arme stadsdelen. Veel mensen in Lower 9th Ward, St Bernards en Lakeview wonen nog op eigen erf in het ongezonde leefklimaat van door veiligheidsorgaan FEMA ter beschikking gestelde stacaravans. Ze moeten hun huis zelf oplappen.
Op voordeuren van leegstaande krotten staan nog altijd merktekens die aangeven hoeveel doden er na de ramp werden aangetroffen. Katrina eiste bijna 2000 dodelijke slachtoffers in New Orleans. Velen van hen bleven achter om hun eigendom te bewaken. Ze onderschatten de dreiging en verdronken soms binnen de muren van hun eigen huis.
