In this chapter:
- Wat is DNA?
- DNA-replicatie
- RNA
>> Celdelingen
- Chromosomen
- Introns
In de paragraaf DNA-replicatie kon je zien hoe het erfelijk materiaal (het DNA) werd verdubbeld. Daar hadden we ook al gezegd dat dat nodig was voor een celdeling. Maar er zijn verschillende celdelingen en binnen die celdelingen kunnen we ook weer verschillende fases onderscheiden. En daar gaat deze paragraaf over.
Zoals gezegd onderscheiden we verschillende celdelingen: de mitose en de meiose. We gaan het eerst hebben over de mitose.
Als je de mitose wilt overslaan en meteen naar de meiose wilt gaan, klik dan hier.
Mitose:
In het menselijk lichaam delen cellen zich continue. De dode en beschadigde cellen worden vervangen door nieuwe cellen.
Een 'gewone' cel is altijd diploïd. Dit wil zeggen dat de chromosomen in paren voorkomen. Bij de mens komen er 46 chromosomen in de kern voor. Dat zijn 23 verschillende paren chromosomen. Men zegt daarom ook wel dat n bij de mens 23 is (n is dus het aantal verschillende chromosomen). Als men het totaal aantal chromosomen van een cel wil weergeven zegt men 2n. 2n is bij de mens dus 46. In het voorbeeld van straks is n 2. Het totaal is dus 2n=4. De oude cel en de nieuwe cel zijn altijd exact aan elkaar gelijk (mits er geen fouten zijn opgetreden tijdens de deling). Dus iedere cel bevat ook hetzelfde erfelijk materiaal (in de chromosomen). Hoe dit ging hebben we in de paragraaf DNA-replicatie uitgelegd. Deze cellen die zich in (bijna) het gehele lichaam bevinden delen zich mitotisch. Dat wil zeggen dat ze zich delen d.m.v een mitose.
Wat dat inhoudt gaan we in deze paragraaf uitleggen.
In deze mitose kun je verschillende fasen onderscheiden.
Dat zijn de fasen:
Interfase
Profase
Metafase
Anafase
Telofase
Deze gaan we nu stuk voor stuk behandelen:
Alle plaatjes op deze pagina (behalve de twee pijlen) zijn © 1991 by De Vereniging van Samenwerkende Landelijke Pedagogische Centra. Used with permission of R. van Engelen.
De interfase
De interfase is de periode tussen twee celdelingen in. Het is eigenlijk een gewone cel. Je kan de chromosomen niet zien omdat ze niet gespiraliseerd (gecontraheerd) zijn. Al vindt in de interfase wel de DNA-replicatie plaats. Zo zijn er genoeg chromosomen om straks onder de twee nieuwe cellen te verdelen.
De profase
In de profase spiraliseren (contraheren) de chromosomen en zijn ze dus met een zeer gevoelige microscoop zichtbaar. Elk chromosoom bestaat nu, doordat er DNA-replicatie heeft plaatsgevonden, uit twee zusterchromatiden die met elkaar verbonden zijn door middel van een centromeer. De kernmembraam (de wand om de celkern) verdwijnt en de twee centriolen, die eerst naast elkaar lagen, gaan nu tegenover elkaar in de polen zitten. (de trek- en steundraden zie je in het plaatje van de metafase).
De metafase
In de metafase zijn de chromosomen maximaal verkort en verdikt (dit is een gevolg van het spiraliseren). Ze liggen nu gerangschikt in het equatoriaalvlak. De spoeldraden verbinden de centromeren met de polen. De kernmembraam is inmiddels verdwenen.
De anafase
In de anafase worden de twee identiek chromatiden uit elkaar getrokken naar de polen van de cel. De twee zusterchromatiden worden dus van elkaar gescheiden. Door contractie van de spoeldraden bewegen de chromosomen naar tegenovergestelde polen. Vanaf nu wordt iedere chromatide weer chromosoom genoemd.
De telofase
In de telofase verdwijnt de spoelfiguur, komen er nieuwe kernmembramen en er komt een nieuwe celmembraam. De chromosomen despiraliseren nu, en worden dus weer onzichtbaar voor de microscoop. Ook wordt het cyoplasma verdeeld onder de dochtercellen. De dochtercellen gaan weer over in de interfase.
--------------------------------------------------------------------------------
Meiose:
Zoals gezegd vindt de mitose plaats bij de 'gewone' cellen. Met deze 'gewone' cellen bedoelde we niet-geslachtscellen. De meiose vindt wel plaats bij geslachtscellen. Bij de geslachtscellen onderscheiden we de volgende fasen:
De Interfase
De Profase-I
De Metafase-I
De Anafase-I
De Telofase-I
De Profase-II
De Metafas-II
De Anafase-II
De Telofase-II
De interfase
In de interfase van de meiose gebeurt er hetzelfde als in de interfase van de mitose. De interfase is de periode tussen twee celdelingen in. Het is eigenlijk een gewone cel. Je kan de chromosomen niet zien omdat ze niet gespiraliseerd (gecontraheerd) zijn. Al vind in de interfase wel de DNA-replicatie plaats. Zo zijn er genoeg chromosomen om straks 'onder de dochtercellen te verdelen'.
De profase-I
Wat in deze naam al meteen opvalt is dat er een romeinse I achter staat. Als er een romeinse I of II achter staat geeft dit aan dat het een fase in de meiose is.
In de profase-I worden de chromosomen zichtbaar doordat ze spiraliseren. De homologe chromosomen komen bij elkaar te liggen en vormen paren. Iedere chromosoom bestaat dan dus uit twee chromatiden. Ook verdwijnt in de profase-I de kernmembraam.
De metafase-I
In de metafase-I gaan de homologe chromosomen in het equatoriaalvlak liggen. Er ontstaat een spoelfiguur van trek- en steundraden.
De anafase-I
De polen worden door de centriolen gesplitst en naar de polen getrokken. Van elk chromosomenpaar wordt er dus een naar iedere pool getrokken. Ook deze fase lijkt nog sterk op de anafase van de mitose.
De telofase-I
In de telofase-I gebeurt er niet zo veel bijzonders. Het enige is dat er weer twee cellen ontstaan.
De profase-II
Na de telofase-I zijn er inmiddels twee nieuwe cellen ontstaan. In de profase-II gaan de chromosomen, in beide cellen, in het equatoriaalvlak liggen.
De metafase-II
In de metafase-II ontstaan in de nieuwe cellen een spoelfiguur van trek- en steundraden.
De anafase-II
In de anafase-II worde de chromatiden van elk chromosoom uit elkaar naar de polen getrokken. Het aantal chromosaomen wordt nu dus gehalveerd.
De telofase-II
In de telofase-II komt de kernmembraam weer terug. Uit iedere cel ontstaan weer twee nieuwe dochtercellen. Er zijn dan dus vier cellen gevormd uit die ene waarmee we begonnen. In deze vier nieuwe cellen gaan de chromosomen weer despiraliseren, deze worden dus weer draadvormig, en zijn nu weer onzichtbaar. eigenlijk zijn we nu weer aan het begin van de celdeling
